In het kort
- De wereldwijde pandemie heeft grote invloed op het functioneren van onze samenleving en vraagt om innovaties.
- Twentse ondernemers en de krachtige combinatie van kennis en ondernemerschap heeft ertoe geleid dat initiatieven op het gebied van hygiëne, beademingsapparatuur, bescherming voor zorgmedewerkers, nieuwe onderzoek- en behandelingsmethodes en tracking technologieën ontwikkeld werden.
Global Goal
De techniek staat voor niks. Als je de app CoronaMelder downloadt op je telefoon, krijg je een waarschuwing als je in de twee weken daarvoor een kwartier of langer in de buurt bent geweest van iemand die positief getest is op het virus. Prachtig, zou je denken, maar Verbeek weet dat het zo simpel niet is: “Hoever wil je gaan, wat zijn maatschappelijke waarden die we belangrijk vinden? Met die vraag moet het altijd beginnen. Technologie moet de maatschappij behulpzaam zijn, niet andersom. De privacy moet bijvoorbeeld goed gewaarborgd zijn, daarom werkt de app met anonieme codes. En de angst dat de overheid door deze app al je gangen na kan gaan is ongegrond. De app werkt via bluetooth en niet via GPS. Ook wordt nergens geregistreerd dat jij Corona hebt.”
Juist die verwevenheid van mens en techniek en de ethische kant daarvan zijn Verbeeks specialiteit. In de afgelopen maanden overlegde hij daarover niet alleen met experts, maar juist ook met burgers. “Er is een groep gevormd met mensen uit alle geledingen van de maatschappij, van conducteur tot sportschoolhouder. Zij zijn bevraagd op wat zij belangrijk vinden aan zo’n app. Gezondheid, vrijheid, solidariteit en de economie werden daarbij het vaakst genoemd. Je installeert zo’n app niet alleen voor je eigen belang, maar ook uit solidariteit. Dat aspect werd hier in Twente hooggewaardeerd. De zorgen over eventuele schending van de privacy bleken bij deze groep helemaal niet zo te leven, men ging er van uit dat dat goed geregeld is”, zegt de hoogleraar. Sterker nog: het panel vond dat de adviezen in de app wel wat dwingender mochten. “Als je een melding krijgt dat je in de buurt van een besmet persoon bent geweest, kun je die zo weer wegklikken. Deze groep vond dat daar wat bedenktijd tussen zou moeten zitten”, legt hij uit.
De weerstand die werd verwacht, bleek helemaal niet zo groot. In een week werd de app al meer dan een miljoen keer gedownload. De CoronaMelder werkt voorlopig alleen nog in Twente, Drenthe, IJsselland Noord en een groot deel van Gelderland, maar wordt waarschijnlijk landelijk ingevoerd na de pilot.
“ Technologisch kan bijna alles, maar er zijn grenzen aan wat we maatschappelijk aanvaardbaar vinden. Met die kaders moet je altijd beginnen.”
Prof. Dr. Ir. Peter-Paul Verbeek, hoogleraard Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente
Verbeek prijst de manier waarop de app is geïntroduceerd: “Als je zo’n app invoert is dat ingrijpend. Het ministerie van Volksgezondheid is niet over één nacht ijs gegaan en heeft zich heel goed laten adviseren. Door een technische en een medische taskforce, en door gedragswetenschappers. Want je kunt nog zulke mooie technische hoogstandjes bouwen, als ze niet worden geaccepteerd door de maatschappij heb je nog niks.”
De GGD heeft door de app een belangrijke ondersteuning gekregen in het bronnen contactonderzoek. “Zo nauwkeurig als de app registreert bij wie jij de afgelopen twee weken in de buurt bent geregistreerd, kan je dat uit je geheugen bijna niet halen. Natuurlijk zullen er ook wat vals positieve meldingen zijn, bijvoorbeeld doordat je wel 1,5 meter afstand had tot die besmette persoon maar jullie allebei de telefoon dichter bij elkaar op tafel hadden liggen. Of omdat je in het openbaar vervoer dicht op iemand zat, maar wel allebei een mondkapje droeg. Bluetooth is ook wat minder nauwkeurig dan GPS maar in het kader van de privacy veel beter omdat niemand kan zien waar je was. Dat zijn elke keer afwegingen die je moet maken.”
Een technologisch hulpmiddel als dit staat nooit op zich, weet Verbeek: “Als het zover zou komen dat er een quarantaineplicht komt in plaats van een dringend advies dan zal de overheid tegelijk ook een goed sociaal vangnet moeten maken voor zzp’ers en mensen met een nul-urencontract die anders twee weken geen inkomen hebben. Je moet altijd nadenken over de maatschappelijke consequenties.” Dat geldt natuurlijk niet alleen bij de invulling van deze app, maar ook bij bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie en robots in de zorg.
Dat de Universiteit Twente op veelmanieren bijdraagt aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen vervult de hoogleraar met trots. “Het past bij onze veranderende rol als technische universiteit. Burgemeester Onno van Veldhuizen noemde dit laatst high-tech noaberschap. Je gebruikt technologie om een maatschappelijk probleem op te lossen. Van die kant moet je het altijd benaderen. In het DesignLab zijn we daar dagelijks mee bezig: Responsible Design waarbij de maatschappelijke uitdagingen het uitgangspunt zijn. Als je het zo benadert is de vrees dat de technologie ons de baas gaat zijn ook ongegrond.”
